ΙΔΕΕΣ - ΠΑΛΙΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ
του Θανάση Γιαλκέτση *
Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου της «Expulsions» (Harvard University Press, 2014) η Σάσεν έδωσε στη γαλλική εφημερίδα Liberation τη συνέντευξη που ακολουθεί.
του Θανάση Γιαλκέτση *
Γεννημένη στη Χάγη της Ολλανδίας το 1949, η Σάσκια Σάσεν είναι σήμερα καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης.
Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου της «Expulsions» (Harvard University Press, 2014) η Σάσεν έδωσε στη γαλλική εφημερίδα Liberation τη συνέντευξη που ακολουθεί.
• Υποστηρίζετε ότι η έννοια της ανισότητας δεν επαρκεί για να κατανοήσουμε την παγκόσμια οικονομία. Γιατί;
Η περιγραφή και η ερμηνεία των ανισοτήτων είναι βεβαίως αναγκαίες, αλλά δεν επαρκούν πλέον για να εξηγήσουμε το εξαιρετικό φαινόμενο που εκδηλώνεται σήμερα: όσο περισσότερο μεγαλώνει η ικανότητά μας να δημιουργούμε πλούτο τόσο περισσότερο ακραία γίνεται η φτώχεια.
Δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν μέσα σε μιαν ακραία ανασφάλεια και δεν κατέχουν τίποτε άλλο εκτός από το σώμα τους.
Η μεσαία τάξη φτωχαίνει και οι φτωχότεροι γίνονται όλο και περισσότερο ευάλωτοι.
Η Κίνα έχει βέβαια δημιουργήσει μιαν ευρεία μεσαία τάξη, αλλά ήδη βλέπουμε να αναδύεται ένας σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στο 20% αυτής της νέας τάξης που γίνεται όλο και πλουσιότερο και σε εκείνους που παραμένουν σε ένα πολύ μέτριο επίπεδο.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες διατυπώθηκε πρόσφατα μια κριτική σε αυτές τις αυξανόμενες ανισότητες και το βιβλίο του οικονομολόγου Τομά Πικετί «Το κεφάλαιο στον 21ο αιώνα» (Πόλις, 2014), που είχε μεγάλη απήχηση πέρα από τον Ατλαντικό, ήρθε την κατάλληλη στιγμή σε αυτή τη συζήτηση.
Εγώ θέλησα να ερευνήσω άλλες λογικές, περισσότερο αθέατες από θεωρητική άποψη, επειδή είναι από όλους ορατό ότι κάθε οικονομικό και κοινωνικό σύστημα δημιουργεί από μόνο του ανισότητες.
Υπάρχει μια κοινή δυναμική πίσω από τη συνήθη βία του καπιταλισμού;
Οι ανισότητες έγιναν τόσο ισχυρές ώστε μεταφράζονται στην πράξη σε αποβολές (expulsions) κάθε είδους.
Το οικονομικό μας σύστημα δεν ενσωματώνει πλέον αλλά αποβάλλει. Στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, η οικονομία ενσωμάτωσε τους περισσότερους και δημιούργησε μιαν ισχυρή μεσαία τάξη.
Σήμερα, η λογική των ιδιωτικοποιήσεων, της απορρύθμισης και του ανοίγματος των συνόρων που προωθούν οι μεγάλες επιχειρήσεις αναπτύσσει μια δυναμική που αποκλείει.
Σκεφτείτε εκείνες τις αμερικανικές οικογένειες που έχασαν το σπίτι τους με την οικονομική κρίση του 2008 και γενικότερα τους φτωχούς εργαζόμενους που τους έκαναν έξωση επειδή δεν μπορούσαν να πληρώσουν το νοίκι.
Στη Δύση το τρέχον παράδειγμα είναι εκείνο των εργαζομένων με χαμηλά εισοδήματα και των ανέργων που χάνουν την κοινωνική προστασία και το επίδομα ανεργίας.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, 14 εκατομμύρια ζευγάρια πετάχτηκαν έξω από τα σπίτια τους μετά την κρίση του 2008: τα στεγαστικά τους δάνεια είχαν μετατραπεί σε χρηματοπιστωτικά προϊόντα υψηλού κινδύνου.
Είναι επίσης τα εκατομμύρια των αγροτών που εκδιώχθηκαν από τη γη τους εξαιτίας ενός ισχυρού κερδοσκοπικού κινήματος: περισσότερα από 200 εκατομμύρια εκτάρια αποκτήθηκαν από επενδυτές ή από ξένες κυβερνήσεις μετά το 2006.
Κατά κάποιον τρόπο, η Ελλάδα φωτίζει αυτή τη δυναμική. Με τη σκληρότητά τους, τα προγράμματα λιτότητας που επιβλήθηκαν από τους διεθνείς θεσμούς αποβάλλουν μαζικά και γρήγορα τις μεσαίες τάξεις από τη δουλειά τους, από τις κοινωνικές υπηρεσίες και ευρύτερα από την εστία τους.
Το πρόγραμμα λιτότητας της Ευρωπαϊκής Ενωσης υποχρέωσε τα κράτη να πουλούν στη διεθνή αγορά και σε χαμηλές τιμές πολλά από τα δημόσια αγαθά που είχαν αξία. Είναι μια μορφή «οικονομικής εκκαθάρισης».
• Υπάρχει όμως μια κοινή λογική πίσω από τη διαφορετικότητα αυτών των περιπτώσεων;
Υπάρχει μια κοινή λογική αλλά είναι ακόμη αθέατη. Σήμερα δρουν αυτοί που εγώ ονομάζω «αρπακτικούς σχηματισμούς».
Δεν αρκεί πλέον να λέμε ότι τα πολύ πλούσια πρόσωπα σφετερίζονται την περιουσία και την εξουσία.
Εχουμε μάλλον να κάνουμε με οντότητες που περιλαμβάνουν τόσο ανθρώπινα όσο και μη ανθρώπινα στοιχεία, όπως λ.χ. τα χρηματιστηριακά λογισμικά.
Αυτοί οι σχηματισμοί είναι συνενώσεις ισχυρών οικονομικών παραγόντων, αγορών, τεχνολογιών και κυβερνήσεων.
Δεν πρόκειται απλώς για τα πλουσιότερα άτομα και επιχειρήσεις ή για τις πιο ισχυρές κυβερνήσεις.
Αυτοί οι σχηματισμοί ενσωματώνουν κάποια στοιχεία από όλους αυτούς τους κόσμους.
Δεν αρκεί επομένως να εξαλείψουμε τον μεγάλο πλούτο για να καταπολεμήσουμε τις ανισότητες.
Η αναπτυγμένη πολιτική οικονομία μας έχει δημιουργήσει έναν κόσμο στον οποίο η πολυπλοκότητα έχει συχνά την τάση να γεννάει μιαν αρχέγονη ωμότητα.
Για παράδειγμα, η αυξανόμενη πολυπλοκότητα των χρηματοπιστωτικών εργαλείων, που παράγονται από λαμπρούς οικονομολόγους ερευνητές, καταλήγει σε ενυπόθηκα δάνεια υψηλού κινδύνου, που γεννούν μερικά χρόνια αργότερα την αποβολή εκατομμυρίων ανθρώπων από την κατοικία τους.
Η πολυπλοκότητα και η τεχνική πρόοδος υπηρετούν υποθέσεις πρωτόγονης ωμότητας.
Πίσω από τις πρόσφατα χρεωμένες ή πτωχευμένες εξαιτίας της φοροδιαφυγής κυβερνήσεις βρίσκονται η περιουσία και τα πολλαπλασιασμένα κέρδη μεγάλων επιχειρήσεων.
• Προχωράτε τον συλλογισμό σας ως το σημείο να συμπεριλάβετε τους πρόσφυγες, τους φυλακισμένους;
Τα Ηνωμένα Εθνη υπολογίζουν ότι 60 εκατομμύρια πρόσφυγες ή εκτοπισμένοι διατρέχουν τον πλανήτη. Ολοι όσοι είναι αποκλεισμένοι είναι τόσο διαφορετικοί;
Υπάρχει ένα είδος συμμετρίας ανάμεσα σε αυτά τα άτομα και σε εκείνους, για παράδειγμα, που είναι φυλακισμένοι στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Σήμερα, 1 Αμερικανός στους 100 είναι φυλακισμένος.
Μαζί με εκείνους που είναι υπό όρους αποφυλακισμένοι φτάνουν τα 7 εκατομμύρια ανθρώπους. Είναι σαν να έχουν αποβληθεί από τον κόσμο.
Γενικότερα, οι αποβολές δημιουργούν νέες περιοχές, αθέατες μέσα στην υλικότητά τους.
Είναι σαν κρανίου τόποι. Οι φτωχότεροι έχουν ριχτεί σε έναν άλλο χώρο.
Η κατάστασή τους έχει γίνει τόσο κοινότοπη ώστε δεν είναι πλέον ορατή.
Αυτές οι διαδικασίες συντελούνται παντού στον κόσμο, στις χώρες του Νότου καθώς και στις Ηνωμένες Πολιτείες και ήδη στην Ευρώπη.
Αν τις εξετάσουμε συνολικά, αυτές οι διάφορες αποβολές θα μπορούσαν να έχουν μια πιο σημαντική επίπτωση στη διαμόρφωση του κόσμου μας από όση έχει η γρήγορη οικονομική ανάπτυξη της Ινδίας ή της Κίνας.
• Η λογική της αποβολής δεν είναι μόνον οικονομική, αλλά είναι και οικολογική…
Εδώ και πάνω από πενήντα χρόνια, η οικονομία μας είναι τρομερά καταστροφική: η μόλυνση του περιβάλλοντος, το πλαστικό που προκαλεί ασφυξία σε ψάρια και ωκεανούς, η εκμετάλλευση των ορυχείων, η εξόρυξη πετρελαίου από σχιστολιθικά πετρώματα… Ακόμη και στη βιόσφαιρα έχουμε δημιουργήσει διαδικασίες αποβολών.
Μεγάλες εκτάσεις νεκρής γης, θύματα εκπομπών τοξικών αερίων από εργοστάσια ή ορυχεία, έχουν αποβληθεί από την καρποφόρα γη και έχουν λησμονηθεί.
Ολες αυτές οι εκμεταλλεύσεις έγιναν επειδή η βιόσφαιρα κατέχει μιαν αμφιλεγόμενη θέση στην πολιτική μας οικονομία, όχι πολύ διαφορετική από εκείνη της πλειονότητας των πολιτών των εθνών-κρατών. […]
__________
