Οι τεχνικές εξουσίας παραμένουν αναγκαίες για την ένταξη της εργατικής δύναμης στην παραγωγική διαδικασία. Η πολιτική τεχνολογία του σώματος βασίζεται στις σχέσεις παραγωγής και στον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας. Το Κράτος εξατομικεύει τα καπιταλιστικά σώματα μέσα από τεχνικές προκειμένου να διαμορφώσει και να καθυποτάξει το πολιτικό σώμα (Πουλαντζάς, 2008:95). Προκειμένου, τέλος, να αναπαραχθεί η εργασιακή δύναμη απαιτείται μια πολιτική στρατηγική που αναλαμβάνει να υλοποιήσει το Κράτος.
Η άσκηση της εξουσίας έχει στόχο να οριοθετήσει τις ενδεχόμενες συμπεριφορές, να μορφοποιήσει ώστε να συγκροτήσει το επιθυμητό για εκείνη, πεδίο δράσης. Η νεότερη εξουσία μεταφέρει την πολιτική στην παραγωγή και μετατρέπει την οικονομία σε πολιτική διαδικασία (Macherey,2013:87). Με τη γενίκευση της νεοφιλελεύθερης μορφής διακυβέρνησης διευρύνθηκε η «ευελιξία» εργασίας. Η επισφάλεια στην εργασιακή διαδικασία αποτελεί μέσο πειθάρχησης της εργατικής δύναμης και ταυτόχρονα μέσο βιοπολιτικής για την ευρύτερη ρύθμιση του πληθυσμού των εργαζόμενων τάξεων.
Η επισφάλεια ως τεχνολογία εξουσίας
Οι επισφαλείς εργασιακές σχέσεις αποτελούνται από ένα ευρύ πλέγμα πρακτικών. Αφορούν κατ' αρχάς τον χρόνο εργασίας (το μειωμένο ωράριο, τις λιγότερες μέρες εργασίας ανά εβδομάδα) αλλά και τον χώρο της εργασίας. Η επισφάλεια αναφέρεται επίσης στις συνθήκες εργασίας, όπως στην εκ περιτροπής εργασία (συμβάσεις ορισμένου χρόνου, δελτία παροχής υπηρεσιών, εργασία με το κομμάτι, ανασφάλιστη και απλήρωτη εργασία). Στις σύγχρονες προωθημένες της μορφές, παίρνει την μορφή των συμβάσεων ανά ημέρα (mini jobs).
Η απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων, σε συνδυασμό με την αυξημένη ανεργία και τον αποσυνδικαλισμό, εντείνει την εργοδοτική αυθαιρεσία και επιβάλει το διευθυντικό δικαίωμα στην εργασιακή διαδικασία, ενώ αποτελεί τεχνική πειθάρχησης της εργατικής δύναμης στην παραγωγική διαδικασία. Διαμορφώνει φθηνούς εργαζόμενους ως πληθυσμό για τη διευρυμένη αναπαραγωγή, με περιορισμένες δυνατότητες αντίστασης και διεκδίκησης, εξ αιτίας του φόβου της απόλυσης και της ανεργίας.
Κράτος, συνολικό κοινωνικό κεφάλαιο και κυβερνητικότητα
Προκειμένου να προσεγγίσουμε τη σχέση νεοφιλελευθερισμού και επισφάλειας, θα συσχετίσουμε την σχεσιακή προσέγγιση του Πουλαντζά για το κράτος, με τη μαρξική θεωρία του συνολικού κοινωνικού κεφαλαίου και με τις αναλύσεις του Foucault για την κυβερνητικότητα.
Το κράτος διαδραματίζει κεντρικό οργανωτικό ρόλο καθώς εκπροσωπεί και οργανώνει το μακροπρόθεσμο συμφέρον της αστικής τάξης, ενοποιώντας πολιτικά τα διαφορετικά της τμήματα. Προκειμένου να εξασφαλίσει το γενικό συμφέρον της κυρίαρχης τάξης, το κράτος χαρακτηρίζεται από σχετική αυτονομία (Πουλαντζάς,2008:182-184).
Παράλληλα, στο επίπεδο της συνολικής καπιταλιστικής οικονομίας, τα συμφέροντα των επιμέρους ατομικών κεφαλαίων, συγκροτούνται μέσω του ανταγωνισμού, σε συνολικό κοινωνικό κεφάλαιο. Η οργάνωση του συνολικού κοινωνικού κεφαλαίου επιτρέπει στις επιμέρους επιχειρήσεις να λειτουργούν ως ενιαία κοινωνική δύναμη, που κυριαρχεί επάνω στην εργασία (Μηλιός και Σωτηρόπουλος,2012:255-256).
Η κυβερνητικότητα ως μορφή διακυβέρνησης, συνδέεται με το κράτος και τον έλεγχο που αυτό ασκεί στον πληθυσμό εντός του εδάφους. Το κράτος δομείται μέσω μεταβαλλόμενων πρακτικών διακυβέρνησης, ως συνάρθρωση δηλαδή σχέσεων εξουσίας. Η στρατηγική κωδικοποίηση πρακτικών διακυβέρνησης συγκροτούν καθολικές στρατηγικές της κρατικής εξουσίας, ως αποτέλεσμα των σχέσεων εξουσίας (Jessop,2011:194-196).
Μπορούμε να διατυπώσουμε το συμπέρασμα ότι η επισφάλεια ως τεχνολογία εξουσίας εξασφαλίζει στο συνολικό κοινωνικό κεφάλαιο κάθε κοινωνικού σχηματισμού, τη διευρυνόμενη αναπαραγωγή της εκμετάλλευσης της εργασίας. Η τεχνολογία της επισφάλειας εγγράφεται σε κρατικές πολιτικές και αποτελεί αντικείμενο διακυβέρνησης της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παίρνοντας χαρακτηριστικά κυβερνητικότητας, ώστε να καταστεί ο πληθυσμός της εργατικής τάξης διαχειρίσιμος και παραγωγικός, ενώ παράλληλα διασφαλίζεται το μακροπρόθεσμο συμφέρον της αστικής τάξης.
Η απορρύθμιση της εργασίας με αφορμή την οικονομική κρίση του 2008
Με την έναρξη της οικονομικής κρίσης αυξάνεται το μερίδιο των ατόμων με συμβάσεις μερικής απασχόλησης, φτάνοντας το 7,7% των απασχολουμένων το 2012.
Από το 2009 παρατηρείται κατακόρυφη αύξηση των μη ηθελημένα μερικών απασχολουμένων. Το 2012 περισσότεροι από 6 στους 10 μερικώς απασχολουμένους θα επιθυμούσαν να εργάζονται με σύμβαση πλήρους απασχόλησης. Η προώθηση των ευέλικτων μορφών απασχόλησης οδήγησε σε επιδείνωση των όρων συμμετοχής των εργαζομένων στην αγορά εργασίας, υποχρεώνοντάς τους να αποδεχτούν συμβάσεις μερικής απασχόλησης (ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, 2014).
H Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εντάξει την έννοια της flexicurity (ευελιξία με ασφάλεια) στον πυρήνα της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση. Ενώ τα προγράμματα οικονομικής προσαρμογής που εφαρμόζονται στην Ελλάδα, ως αποτέλεσμα των δανειακών συμβάσεων με την τρόικα, έχουν ως βασικό πυλώνα τη δραστική απορρύθμιση της ελληνικής αγοράς εργασίας.
Τα μέτρα απορρύθμισης της εργασίας ξεκίνησαν να εφαρμόζονται αρχικά στα περισσότερο ευάλωτα τμήματα εργαζομένων, στις γυναίκες, στους νέους και στους μετανάστες, προκειμένου σταδιακά να γενικευθούν και να αποτελέσουν κανονικότητα για το σύνολο του κόσμου της εργασίας.
* * *
Οι δανειακές συμβάσεις μεταξύ ελληνικού κράτους, Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, επιβάλλουν μεταξύ άλλων, ελαστικοποίηση εργασιακών σχέσεων, απελευθέρωση απολύσεων και μειώσεις του κατώτατου μισθού στον ιδιωτικό τομέα.
Το 2014 εργάστηκαν με μερική απασχόληση 320.180 γυναίκες και άνδρες. Αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης είναι η συρρίκνωση της πλήρους απασχόλησης σε αντίθεση με τις θέσεις μερικής απασχόλησης οι οποίες αυξήθηκαν περίπου κατά 52.700. Η ταχεία επέκταση των ελαστικών μορφών απασχόλησης έχει ως αποτέλεσμα ένας στους πέντε εργαζόμενους (20,55%) στον ιδιωτικό τομέα να εργάζεται με ευέλικτες μορφές απασχόλησης (ΙΝΕ/ΓΣΕΕ,2014: 224).
Η απορρύθμιση της εργασίας υιοθετείται ευρύτερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα επίπεδα μη εθελοντικής μερικής απασχόλησης αυξήθηκαν στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα οι πολιτικές παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, διευκόλυναν την επισφαλή απασχόληση.
Οι παρεμβάσεις των πολιτικών απασχόλησης στην περίοδο της οικονομικής κρίσης επεκτείνονται επίσης στην επιδότηση της προσωρινής απασχόλησης στο δημόσιο ή τον κοινωφελή τομέα με βασικές επιδιώξεις την παροχή εισοδήματος στους ανέργους με αντάλλαγμα την προσφορά εργασίας (workfare). Το επιχείρημα για την εφαρμογή τωνworkfare είναι η κατάρτιση των ανέργων, παρότι συνήθως απαιτούν περισσότερες κρατικές δαπάνες από την επιδοματική πολιτική και η δημιουργία νέων μόνιμων θέσεων είναι ελάχιστη. Η μισθωτή εργασία μετατρέπεται σε πακέτο εργασίας που προσφέρεται στους ανέργους, όχι για να επιβιώσουν, αλλά για να μπορέσουν να ξαναδουλέψουν, ενώ ο μισθός παίρνει τον χαρακτήρα επιδόματος. Στην ελληνική αγορά εργασίας, οι κύριες μορφές εφαρμογής των workfare είναι τα προγράμματα κοινωφελούς εργασίας, όπου καλύπτονται θέσεις στην τοπική αυτοδιοίκηση, στην υγεία και στην παιδεία. Επίσης αναπτύχθηκαν οι επιταγές εισόδου στην αγορά εργασίας για άνεργους νέους ως 29 ετών, πεντάμηνη πρακτική άσκηση σε ιδιωτικές επιχειρήσεις.
Οι αγορές εργασίας των ευρωπαϊκών χωρών επιδέχονται παρόμοιες απορρυθμίσεις, με αφορμή την οικονομική κρίση, προκειμένου να μεταβληθεί ο κοινωνικός συσχετισμός μεταξύ εργαζομένων και επιχειρηματιών.
Οι επιπτώσεις από τη γενίκευση της επισφάλειας
Η επικράτηση των ευέλικτων μορφών απασχόλησης έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της αβεβαιότητας στους εργαζόμενους που υποαπασχολούνται. Απουσιάζει η εμπιστοσύνη και η δέσμευση στον εργασιακό χώρο, ενώ υπονομεύεται η ένταξη στην κοινότητα εξ αιτίας της συνεχούς αλλαγής χώρου εργασίας και της διαρκούς μετάβασης από το καθεστώς της υποαπασχόλησης στην ανεργία. Η επισφάλεια στην εργασία γίνεται αντιληπτή ως αποτυχία των εργαζομένων και αδυναμία να βελτιώσουν τις συνθήκες της διαβίωσής τους.
Οι βραχυπρόθεσμοι στόχοι και ο ευέλικτος χρόνος της απορρυθμισμένης ελαστικής εργασίας αποκλείουν τη δυνατότητα συνεχούς αφήγησης της ζωής με βάση την εργασία. Η πραγματικότητα γίνεται αντιληπτή ως άθροισμα κατακερματισμένων θραυσμάτων από βραχυπρόθεσμες εργασιακές εμπειρίες και κοινωνικές σχέσεις. Η συνεχόμενη εναλλαγή εργασιακών χώρων και η εναλλασσόμενη κατάσταση μεταξύ εργασίας και ανεργίας, έχουν ως αποτέλεσμα την περιορισμένη δυνατότητα συλλογικής διεκδίκησης μέσα από συνδικάτα.
Αφαιρείται η δυνατότητα σχεδιασμού για το μέλλον, ακόμα και για το άμεσο μέλλον, καθώς υπάρχει η συνεχής κίνηση ανάμεσα στην ανεργία και την εργασία. Είτε εξ αιτίας βραχύχρονων συμβάσεων ορισμένου χρόνου, είτε επειδή ως υποαπασχολούμενος/η το εισόδημά είναι χαμηλότερο από το επίσημο επίπεδο φτώχειας, εντάσσεται στο καθεστώς του εργαζόμενου-φτωχού. Η καθημερινότητα βιώνεται ανάμεσα στην εργασία και στην ανεργία. Η επισφάλεια αποτελεί καθημερινότητα και αντίστροφα, η καθημερινότητα διαμορφώνεται από την επισφάλεια. Υπάρχουν επισφαλώς εργαζόμενοι που δεν ξέρουν αν θα έχουν εργασία τους επόμενους μήνες και επισφαλώς εργαζόμενοι που δεν ξέρουν ποια στιγμή ακριβώς κατά τη διάρκεια της ημέρας θα τους ζητηθεί να παρουσιαστούν στην εργασία τους. Δημιουργείται ένα φάσμα επισφάλειας που διαφοροποιείται ανάλογα, προκειμένου να μειωθούν οι αμοιβές και να εντατικοποιηθεί η εργασιακή διαδικασία.
Οι νέες και οι νέοι επισφαλώς εργαζόμενες/οι δεν έχουν συλλογικές αναπαραστάσεις διεκδίκησης από τους χώρους εργασίας τους. Συχνά δεν μπορούν να ενταχθούν σε σωματεία επειδή εργάζονται ανασφάλιστοι, με αποτέλεσμα να βρίσκονται εκτός οποιασδήποτε κοινωνικής ομαδοποίησης.
***
Η επισφάλεια αποτελεί μια μορφή κυβερνησιμότητας που συνδέεται άμεσα με τον νεοφιλελευθερισμό ως συγκεκριμένη μορφή καπιταλισμού. Λειτουργεί ως τεχνολογία εξουσίας, η οποία επικαθορίζει τις σχέσεις εξουσίας στο εσωτερικό της παραγωγικής διαδικασίας, με σκοπό να οργανώσει την αποτελεσματικότητά τους.
Το πλέγμα της επισφάλειας επικαθορίζει κάθε πτυχή της ζωής των εργαζόμενων, διαμορφώνοντας επισφαλείς και ευέλικτες ταυτότητες, πειθαρχημένη εργατική δύναμη και καθυποταγμένο εργαζόμενο πληθυσμό. Η μεγάλη πρόκληση για τη νέα γενιά εργαζόμενων είναι να αποτρέψει την παγίωση και την κανονικοποίηση της επισφάλειας στην εργασία, που μετατρέπεται σε επισφάλεια για τη διαβίωση και να αντισταθεί στις πρακτικές αποκλεισμού και περιθωριοποίησης τμημάτων της κοινωνίας. Για να επιτευχθεί η αντίσταση από τις/τους νέες και νέους επισφαλώς εργαζόμενες/ους, προϋπόθεση είναι η ενοποίηση τους μέσα από συλλογικότητες, σε αντίθεση με τη νεοφιλελεύθερη αφήγηση του ατομικού δρόμου.
* Το κείμενο είναι συντομευμένη εκδοχή της ομότιτλης εργασίας που δημοσιεύεται στο τρέχον τεύχος του περιοδικού Θέσεις (τεύχος 132, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2015).
_________
Παραπομπές:
Foucault, M. (2007). Security, Territory and Population. Lectures at the College de France, 1977-78. Houndmills: Palgrave Macmillan.
ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, (2014), Η Ελληνική Οικονομία και η Απασχόληση, Αθήνα.
Jessop, B. (2011). Κρατική εξουσία: μια στρατηγική-σχεσιακή προσέγγιση. Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.
Macherey, P. (2013). Φουκώ & Μαρξ, το παραγωγικό υποκείμενο. Αθήνα: Εκτός Γραμμής.
Μηλιός, Γ. , Σωτηρόπουλος, Δ. (2012). «Καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής και ιμπεριαλιστική αλυσίδα: ο Νίκος Πουλαντζάς απέναντι στις θεωρίες του ιμπεριαλισμού», σ.253-263, στο: Ο Πουλαντζάς Σήμερα, Γολέμης, Χ. και Οικονόμου, Η. (επιμ.). Αθήνα: Νήσος.
Πουλαντζάς, Ν. (2008). Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός, Αθήνα: Θεμέλιο.
______________
http://rednotebook.gr/2015/10/i-episfalis-morfes-ergasias-os-techniki-exousias-tou-odissea-aivali/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου